Themareeks: Over Vikingen en de Noordse Mythologie in bordspellen (deel 2)

In de Themareeks vertel ik over thema’s van bordspellen. Eens in de zoveel tijd werp ik een blik op mijn spellenkast en licht ik een thema uit. Ik bespreek kort een aantal spellen met dat thema en zal ingaan op de uitvoering van dat thema. Hierbij geef ik een interessante kijk op de achtergrond van het thema. Geschiedenis, cultuur, religie en media komen bijvoorbeeld aan bod. Deze keer: goden, schepen, dwergen, schildmaagden, symboliek en het einde van de wereld! Oftewel, de Noordse Mythologie en de Vikingen! Lees ook deel 1.

Vreemde tekens en Noordse symboliek in spellen

Als ik aan Vikingen denk, denk ik aan runes en symbolen. Het gebruik van deze symbolen zorgt er snel voor een Vikingachtige sfeer in een spel. Denk bijvoorbeeld aan de reboot van God of War op de Playstation 4. Zonder de verbluffende set design had dit spel waarschijnlijk veel minder indruk op mij gemaakt. Nu waande ik me echter in een klassieke Noordse fantasiewereld vol geweld en mystische sferen.

Door het kenmerkende karkater van Noordse en Noordse tekens en symboliek is het eeuwig zonde dat veel Noordse (maar ook Germaanse en andere heidense) symboliek grotendeels vergeten is geraakt of juist door ongure types wordt gebruikt. Veel symboliek uit het Viking tijdperk wordt helaas misbruikt door (neo) Nazi’s die hun betekenissen vaak niet (willen) begrijpen. Er schuilt een grote geschiedenis en cultuur achter deze tekens en symbolen die we niet verloren moeten laten gaan en terug moeten winnen. 

Tekens als gift

Ook in spellen wordt veel Viking-symboliek gebruikt. In het Nederlandse slagenspel Herrlof van Jolly Dutch staat op de doos en de kaarten een ornaat vertakt kruis afgebeeld. Dit is de zogeheten Vegvísir (IJslands voor wegwijzer). Dit ”magische” teken werd aan strijders en reizigers meegegeven om hun weg terug naar huis te vinden zelfs onder de meest erbarmelijke weersomstandigheden. Er zijn meerdere symbolen die op de Vegvísir lijken zoals de Aegishjalmur oftewel het roer van ontzag of het roer van angst die aan krijgers werd meegegeven om alles te kunnen overwinnen. In het spel Endless Pass: A Viking Saga wordt dit symbool gebruikt om verworven punten aan te geven. 

De naam Herrlof zelf is ook symbolisch. Herrlof is namelijk oud Noors voor onderscheiding verkregen door prestaties in strijd. Een Herrlof kun je daarom ook wel zien als een soort figuurlijke medaille en eer. Het spel Herrlof is een slagenspel waarbij 2 spelers strijden om deze onderscheiding door slagen te winnen en correct te voorspellen. De punten in Endless Pass heten overigens glory dus ook een vorm van onderscheiding in lof, een Herrlof. 

Symboliek voor de oneindigheid

Eerder besprak ik al het spel Valknut van Luïs Brueh. Valknut is een asymmetrisch en strategisch, abstract spel waarbij spelers elkaars stukken proberen te slaan. In het spel kunnen spelers kiezen uit meerdere figuren en wezen geïnspireerd op de Noordse mythologie om mee te spelen. Daarover later meer. Het symbool de Valknut speelt, zoals de titel van het spel aangeeft, een prominente rol in het spel. De Valknut, een set aan verweven driehoeken, vindt zijn inspiratie mogelijk in het hart van de Jötunn Hrungnir. Jotünns, vrij vertaald naar reuzen, zijn de oude goden en wezens van de Noordse mythologie voordat de Aesir (de Goden van het Noordse pantheon, zoals Odin en Thor) ter toneel kwamen. De Jötunn kan je hierdoor vergelijken met de titanen uit de Griekse Mythologie. De steenreus Hrungnir, voordat hij door de Noordse god Thor geslacht werd, staat bekend om zijn hart gemaakt van drie stenen driehoeken. Een andere inspiratie voor de Valknut kan ook de oneindige knoop van Odin zijn die de band tussen Odin en de moed van strijders symboliseert. 

Elke keer als je een kaart met het gelijknamige symbool trekt in het spel Valknut, mag je strijders oproepen om voor jou te vechten. Net als Odin blaas je als zodanig weer oneindige moed in je strijders.

Ook in het spel Endless Pass: A Viking Saga komt, zoals de naam als voorspelt, een symbool voor oneindigheid voor. Op de voorkant van de doos en  de achterkant van de kaarten staat een serpent die zijn eigen staart eet, een universeel symbool voor oneindigheid en de cyclus van leven en dood. Een dergelijk symbool wordt ook wel ouroboros of uroboros genoemd. De wereld serpent Jörmungandr in de Noordse mythologie is een serpent die zo lang was dat hij Midgard, de wereld van de mensen, kon omcirkelen en nog steeds op zijn eigen straat kon sabbelen. In dit spel moeten spelers een oneindig pad bewegen en serpenten verslaan met hun actiekaarten tot ze voldoende lof hebben verworven of zij allen zijn gestorven. 

Jörmungandr is overigens een van de kinderen van de god Loki. Loki is waarschijnlijk een van de bekendste goden, mede door zijn rol in de Marvel films. Loki is onderdeel van het Noordse Pantheon en is de god van chaos en ondeugd en was de bron van veel onheil binnen de goden. Vaak misleidde hij andere god ter eigen gewin of vermaak. Met de reuzin Angrboða kreeg Loki drie monsterlijke kinderen: de lange wereldserpent, de reusachtige wolf Fenrir die tijdens het einde van de wereld (Ragnarök) de oppergod Odin zal oppeuzelen en Hel de heerseres van de Noordse hel en de doden die daar ronddwalen. Overigens was dit niet de enige keer dat Loki tartte met de wetten van de biologie. Zelf werd hij verwekt door de Jötunn Laufey die in sommige bronnen en vertalingen zowel zijn moeder en/of vader was. Naast vader was Loki zelf ook moeder. Bevrucht door de hengst Svaðilfari (toepasselijk betekent dit ongelukkige reiziger) baarde Loki Sleipnir en achtpotige paard van Odin.

Goden, schildmaagden en het einde van de wereld.

De kosmos in de Noordse mythologie bestaat er verschillende werelden en rijken die met elkaar verbonden zijn middels Yggdrasil, een immense boom die in het centrum van het universum staat. In de meeste vertellingen en vertalingen bestaat het universum uit negen verschillende werelden en rijken. 

Een oudere indeling van de Noordse kosmologie is als volgt:

1. Asgard – de wereld van de Aesir (de goden uit het eerste Noordse pantheon);
2. Alfheim – het rijk van de lichte Elven;
3. Jotunheim – wereld van de Jotunn (Reuzen);
4. Midgard – onze aarde;
5. Muspelheim– een chaotische wereld vol vuur, rook, zwavel en thuis van de vuurreus Surtr;
6. Nidavellir – het rijk van de Dwergen;
7. Niflheim – een wereld vol ijs, sneeuw en mist. Beneden deze wereld bevindt zich Nilfhel een voorloper van Hel, de Noordse interpretatie van de Christelijke hel en waar de gelijknamige dochter van Loki heerst;
8. Svartalfheim – het rijk van de donkere/zwarte Elven; en 
9. Vanaheim – de wereld van de Vanir (de goden uit tweede pantheon van de Noordse mythologie). 

Een latere indeling is van de hand van IJslandse historicus Snorri Sturluson. Zijn indeling is als volgt:

1. Asgard;
2. Alfheim;
3. Hel – de wereld waar mensen die niet eervol in strijd gestorven zijn en geen passage verleend hebben gekregen om Walhalla te betreden;
4. Jotunheim;
5. Midgard;
6. Muspelheim;
7. Nidavellir / Svartalfheim (soms ook Myrkheim)– in sommige vertalingen/vertellingen is er geen onderscheid tussen donkere Elven en Dwergen, maar dit kan ook een vertaalfout van Snorri zijn geweest; 
8. Niflheim; en 
9. Vanaheim. 

Nidavellir

Het spel Nidavellir speelt zich uiteraard in de gelijknamige Dwergenwereld af. In het spel proberen spelers het beste dwergenleger samen te stellen om de draak Fafnir te bestrijden. Dit doen spelers door verschillende taveernes in Nidavellir te bezoeken en te bieden op dwergenkaarten. Met hun verzameling dwergenkaarten worden punten gescoord. In mijn review beschreef ik al het verhaal van de draak Fafnir.

Fafnir begint zijn leven als de zoon van een rijke dwergenkoning. Samen met zijn broer Regin besluit hij om zijn vader te doden om zo diens schatten, inclusief de magische doch vervloekte gouden ring van de dwerg Andvari, voor zichzelf buit te maken. Fafnir wilt de vergaarde rijkdommen echter voor zichzelf houden en niet met zijn broer delen. Door hebzucht gedreven, verandert Fafnir in een draak. Regin laat het hier niet bij zitten en zijn verlangen naar de rijkdom maakt van hem een jaloerse dwerg. Door sluwe listen weet Regin zijn stiefzoon, de tragische held Sigurd, voor zijn karretje te spannen en geeft hem de aanwijzingen om de draak te slachten. De dwerg smeedt een zwaard voor Sigurd uit de overblijfselen van het zwaard van Sigmund, de biologische vader van Sigurd. Nadat Sigurd Fafnir heeft verslagen met zijn legendarische zwaar leert hij echter dat Regin ook hem wilt doden. Sigurd handelt proactief en vermoord zijn stiefvader. 

De saga van Fafnir en Sigurd was een grote bron van inspiratie voor de epische operareeks “Der Ring des Nibelungen” (De Ring van de Neveling, bestaande uit de vier delen: Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung) de magnum opus van componist Richard Wagner. Deze legende was ook een grote inspiratiebron voor de werken van J.R.R. Tolkien, de schrijver van In de Ban van de Ring en de Hobbit. Denk bijvoorbeeld aan de Ring, de draak Smaug en het zwaard van Aragorn. Naast fantasieschrijver was J.R.R. Tolkien ook een taalwetenschapper en schreef hij vertalingen en hervertellingen van klassieke middeleeuwse Engelse en Germaanse verhalen en poëzie. Zo verscheen van de hand van J.R.R. Tolkien ook een hervertelling van hiervoor genoemde legende onder de naam “The Legend of Sigurd and Gudrún”. Een aanrader.

Götterdämmerung, het vierde deel van de opera, is de bron voor het gelijknamige kaartspel. In dit spel nemen spelers de rollen aan van verschillende goden en Walkures uit de Noordse mythologie. Het spel zelf is een variant op het klassieke spel Weerwolven. Götterdämmerung is gebaseerd op de Noordse variant van het einde van de wereld: Ragnarok. 

Ragnarok

Ragnarok is het lot van de heersende machten en het voorspelde einde van de Noordse goden, wezens en tevens het einde van de wereld(en). Alle goden, wezens en mensen ten strijde trekken om eervol hun einde tegemoet te gaan. Ragnarok is tevens het toneel voor het spel Blood Rage van CMON Games. In Blood Rage proberen spelers in drie tijdperken van Ragnarok zoveel mogelijk eer/lof te verdienen door verschillende wereld en Yggdrasil in hun macht te hebben en hun strijders naar Walhalla te sturen. Aan het einde van ieder tijdperk vergaat er een stukje van het universum en verdwijnt deze wereld van het speelbord. 

Tijdens Ragnarok zullen er dus verschillende monsters ontwaken en zullen de goden met elkaar strijden. Twee kinderen van de chaosgod Loki die hij met reuzin Angrboða kreeg, de lange wereldserpent Jörmungandr en de reusachtige wolf Fenrir hebben tijdens het einde van de wereld een belangrijke rol. Fenrir zou namelijk de oppergod Odin verslinden en diens zoon Thor en Jörmungandr zouden met elkaar gaan strijden. Loki zelf zou een groot aandeel spelen in de dood van Baldr, de knapste god en moederskindje, wat een kantelpunt vormt in het einde van de wereld. 

Uiteindelijk zal het zwaard van het vuurwezen Surtr het einde van de wereld zijn. De wereld zal hierna in vuur en vlam staan en als een feniks weer uit de as herrijzen. De verschillende wezens en goden komen ook terug in velen spellen waaronder Blood Rage. De verschillende wezens uit de verschillende werelden, zoals de dwergen en elfen, maar zelfs Surtr kun jij voor je laten vechten in de spel. 

Goden

Maar welke goden zijn er nu precies? Teveel om samen te vatten. Zoals ik hierboven kort omschreef bestaat de Noordse mythologie uit verschillende “lagen/kasten” (pantheons) aan goden zoals de Jotunn (vrij vertaald reuzen of oergoden), Aesir en Vanir. De Aesir zijn het eerste pantheon in de Noordse mythologie. 

De Aesir zijn als goden gericht op gevechten, zeevaart, plunderingen en chaos. De belangrijkste goden zijn de volgende:

• Odin – de oppergod en god van de strijdvaardigheid;
• Frigg – de oppergodin en godin van wijsheid. Niet te verwarren met de Vanir Freyja;
• Loki – de god van Chaos en kattenkwaad;
• Baldr – de zoon van Odin en Frigg en de absolute favoriet van de goden. Frigg was zo bang dat zij haar zoon zou verliezen, dat zij elk wezen en voorwerp in de wereld zou vragen om Baldr veilig te houden. Ze vroeg echter niet de maretak omdat zij dacht dat de maretak onschadelijk was;
• Hodur – de blinde zoon van Odin. Door een truc van Loki schoot hij een pijl gemaakt van een maretak op Baldr wat leidde tot de dood van zijn broer;
• Thor – god van de donder en eignaar van de magische hamer Mjolnir;
• Tyr – god van de oorlog en rechtvaardigheid; en
• Mimir – god van de wijsheid die tijdens de oorlog tussen de Aesri en Vanir werd onthoofd. Odin zou het hoofd van Mimir bij zich dragen voor diens raadgevende stem.

De Vanir waren goden van vruchtbaarheid, gezondheid, wijsheid en helderziendheid. De belangrijkste goden zijn Freyja, god van de liefde, vruchtbaarheid en goud en haar broer Freyr. Daarnaast is volgens vele bronnen ook Heimdalr, die op wacht staat voor de goden, een van de Vanir. Overigens lopen de verschillende bronnen uiteen in de indeling van de verschillende goden. Daarnaast werd bijna elke god als een god van de oorlog gezien…

De verschillende goden spelen ook in Blood Rage een belangrijke rol. Aan het begin van ieder tijdperk ontvangen de spelers giften van de goden. Dit zijn kaarten die spelers elke ronde moeten “draften”. Uit hun setje kaarten moeten spelers er steeds eentje kiezen en de rest doorgeven. Deze kaarten hebben impact op de acties die spelers tijdens het spellen kunnen verrichten. Kaarten van Loki zijn vanzelfsprekend meer gericht op chaos en bluf en de kaarten van Odin meer op strijdvaardigheid. De kaarten van Heimdalr, de wachter voor de Goden met allesziende ogen, laat je de uitkomst van gevechten beïnvloeden.

Ook in het spel Valda van Vlaams spelauteur Nathan Vermeulen nemen de goden een centrale rol aan. In het spel ben je een Jarl van een Vikingdorp die probeert om genoeg eer te verdienen om zelf een god te worden door de levensboom te beklimmen. Door tempels te bouwen kun je lof van de goden verdienen. Echter van welke god wil je deze eer verdienen? De verschillende goden in het spel zorgen namelijk voor verschillende spelstrategieën.

De verschillende goden zijn aanwezig op het spelbord en zorgen ervoor dat spelers verschillende kaarten als giften kunnen bemachtigen tijdens het spel en ook de acties op hun speelbord kunnen verbeteren. Met de kaarten kunnen spelers weer verschillende effecten toepassen. Surtr is bijvoorbeeld gericht op een agressieve spelstijl om zijn agressieve karakter uit de Noordse Mythologie weer te geven. Door in te zetten op Surtr ontvangen spelers meer aanvalskracht tijdens de gevechtsfase. Tyr, de god van de rechtvaardigheid, biedt je echter een eerlijke kans om tijdens een gevecht jezelf te verdedigen. Met Odin en Thor kun je volgelingen gewoonweg afkopen. Loki daarentegen is weer een wildebras en chaoot. Indien je tempels voor Loki hebt gebouwd, mag je dobbelen om volgelingen te verzamelen, maar op deze wijze kun je ook volgelingen verliezen! Wat een deceptie…

In het spel proberen spelers Yggdrasil te beklimmen (punten te verdienen met de behaalde volgelingen) om zo als eerste de top van de bom te bereiken en godheid te verkrijgen. 

Conclusie

Er is meer dan genoeg te vertellen over de Noordse mythologie en de implementatie in bordspellen. Misschien waag ik er zelfs nog eens een deel 3 aan. Heb je iets gemist of wil je ergens meer over weten? Laat het ons weten. 

Nieuwsgierig naar een bepaald thema? Laat het mij dan weten door een mailtje te sturen aan info[at]dicedaniel.nl!