Pak je kimono maar uit de kast en trek je houten sandalen (geta) maar aan, want we gaan een jaar lang neuzen op een prestigieuze markt in Japan tijdens de Edo-periode. In dat jaar ontmoeten we ambachtslieden en handelaren, bestrijden we een drietal brandjes en proberen we de meeste aanzien (Iki) te vergaren. Verdient het spel Iki een prijs voor beste marktspel of is het much Edo about nothing?
Achtergrond en thema
De Edo-periode (ook wel Tokugawaperiode, vernoemd naar het regerende shogunaat) is een periode uit de Japanse geschiedenis die je kunt plaatsen tussen 1603 en 1867. Mogelijkerwijs is de Edo-periode de meest kenmerkende periode van de Japanse geschiedenis en in ieder geval een periode die een grote weerslag heeft gehad op de Japanse cultuur en kunst. Tijdens deze periode stond Japan onder het bewind van het Tokugawa shogunaat en de 300 regionale Daimyo van het land. Een shogun was een Japanse opperbevelhebber, een shogunaat een dynastie van dergelijke Shoguns en een Daimyo een Samoerai die onder het Japanse feodale stelsel een (grond)gebied bezat en regeerde onder bewind van de Shogun. Een Daimyo (of Samoerai) kun je daarom ook wel vergelijken met een Europese ridder of landheer. Maar genoeg over het Japanse grondleenstelsel, tijd voor het spel!
Oh nee wacht, nog even dit! De Edo-periode is voornoemd naar Edo, wat we nu beter kennen onder de naam Tokio (de “hoofdstad van het oosten”). In Edo, voorheen een bescheiden vissersdorpje, werd namelijk op 24 maart 1603 officieel het Tokugawa shogunaat opgericht. Voorheen bevond de belangrijkste regeringszetel van Japan zich in Kioto. Voorafgaand aan de Edo-periode was de Sengoku-periode, na een machtsvacuüm dat deze periode initieerde stond deze periode vooral in het teken van de vele burgeroorlogen waar verschillende samoerai de macht over Japanse gebieden probeerde toe te eigenen. De Sengoku-periode kwam teneinde door de hereniging van Japan door onder meer de daimyo Oda Nobunaga die je wellicht kent van de Samurai/Orochi/Dynasty Warrior spellen van Tecmo-Koei. Nobunaga verloor zijn leven vanwege seppuku (een Japanse vorm van zelfmoord na eerverlies) als gevolg van een hinderlaag. Nobunaga werd opgevolgd door onder meer Tokugawa Ieyasu en met hem begon het Tokugawa shogunaat en ook de Edo-periode. Aan deze periode kwam een einde met de Meiji Restauratie en de Boshin Oorlog, waarbij het keizerschap in Japan weer werd hersteld.
Na de chaos van de voorafgaande Sengoku-periode vol burgeroorlogen, complotten en sluipmoorden stond de Edo-periode juist bekend door de economische groei, strikte sociale orde, een isolationistisch buitenlands beleid, een stabiele bevolking, eeuwigdurende vrede en volksgenot van kunst en cultuur. De Edo-periode is wellicht juist hierdoor de periode die het meest kenmerkend is geweest voor de Japanse geschiedenis en in ieder geval de Japanse cultuur. De Edo-periode was het tijdperk van verdere opkomst en weerstand tegen het Christendom in Japan, door het beperkte handel met met name China en Nederlandse zeelieden en uiteraard de Ukiyo-e blokdrukkunst van Hiroshige en Hokusai. De laatstgenoemde schilder ken je wellicht van het bekende werk Onder de golf voor de kust van Kanagawa (Kanagawa-oki nami-ura) en het prachtige doch weerzinwekkende Droom van de vissermansvrouw (Tako to Ama) een voorloper van bepaalde vormen van erotische werken. Naast schilderkunsten stond de Edo-periode ook bekend om andere ambachten en handwerken waar Japan nog steeds wereldberoemd om en trots op is. Zonder de Edo-periode hadden we geen Kabuki-theater en bekende Japanse voedselkraampjes die eten zoals Soba en tempura tot kunst verheven. Tijdens de Edo-periode was ‘Iki’ een esthetisch streven of vertoon van klasse, stijl en/of vermogendheid: de ideale manier van leven in Edo. Dit esthetische concept staat ook centraal in het gelijknamige spel Iki. De kenmerken van Iki en de Edo-periode vinden overduidelijk hun weerslag in dit bordspel en het thema druipt daarom ook van de verschillende spelonderdelen en de gameplay af.
In Iki nemen de spelers de rol aan van een Oyakata (een heer/meester met veel aanzien) die ambachtslieden inhuurt, gebouwen bouwt en handelt om veel aanzien (Iki) te vergaren. Het spel speelt zich of op de markten van Edo (het hedendaagse Tokio) over 13 ronden in 4 seizoenen en 12 maanden en de viering van het nieuwe jaar. Het doel van dit spel is om de jaarlijkse Edoiet te worden met de meeste Iki.
Spelopzet
In het midden van de tafel wordt het centrale spelbord geplaatst. Op dit bord staan verschillende kramen afgebeeld, de kalender en speciale gebeurtenissen, het vuurspoor, de spelersvolgorde en het scorespoor. Er is een speciale zijde voor twee spelers waarop minder kramen staan afgebeeld. Naast het bord boven de kalender worden de verschillende personagekaarten van de verschillende seizoenen geplaatst. Tevens worden de fiches van verschillende seizoenen op de bijbehorende plekken op de kalender geplaatst. Op het spelbord plaatsen de spelers alvast de bijbehorende fiches (pijpen, tabak en vis) voor de lente. De verschillende onderdelen en gebouwkaarten worden binnen handbereik van alle spelers geplaatst en iedere speler krijgt een spelersbordje waar ze hun verschillende meeples plaatsen en waar ook een visuele samenvatting van het spelverloop en de puntentelling staat afgebeeld die spelers tijdens het spel gemakkelijk kunnen raadplegen. Handig! Spelers krijgen alvast wat munten en rijst. Ook erg handig!
Er wordt een startspeler gekozen en het vuurfiche van deze speler wordt bovenaan op de eerste positie van het vuurspoor geplaatst. In omgekeerde volgorde kiezen spelers een startpersonage die ze in een van de kramen in de uithoeken van de markt plaatsen. Op deze kaart plaatsen spelers hun Kobun-meeple (een soort dorpeling) om aan te geven dat deze kaart van deze speler is. Spelers zijn klaar om een jaartje te spelen (eerder twee uur).
Spelverloop
Te beginnen met de speler die het verst (en in het geval van gelijkspel bovenaan) op het vuurspoor staat, plaatsen spelers hun Ikizama (way of life) meeple op het Ikizama-spoor (de spelersvolgorde). Het Ikizama-spoor geeft niet alleen de beurtvolgorde van de spelers tijdens een maand weer, maar ook de hoeveelheid stappen die hun Oyakata-meeple (minimaal) over de markt zal verplaatsen tijdens de ronde.
Te starten met de eerste speler op het Ikizama-spoort, kiest deze speler of deze geld ontvangt of een personage inhuurt. Tijdens een seizoen worden verschillende personages (vakmensen, ambachtslieden, handelaren, artiesten, kunstenaars, etc.) open naast het bord geplaatst. Een speler moet vaak betalen om een personage in te huren, maar sommige minder gewilde personages kunnen met korting worden aangekocht. Een aangekochte personage wordt op een vrije kraam in de markt geplaatst en spelers plaatsen hun Kobun-meeple op de kaart om aan te geven dat dit personage van deze speler is. Op de personages staat welke salaris dit personage oplevert aan het einde van een seizoen, wat voor een actie dit personage oplevert tijdens een bezoekje aan diens kraam en hoeveel ervaring deze personage op moet doen, voordat dit personage met pensioen kan. Ervaring opdoen en met pensioen gaan is een belangrijk element van Iki. Het salaris van een personage hangt bijvoorbeeld af van de ervaring en gepensioneerde personages kosten geen rijst meer om in leven te houden, maar leveren nog wel een soort van AOW-uitkering op. Iedere keer als jouw Oyakata een rondje om de markt heeft gemaakt doen jouw ingehuurde personages ervaring op. Zodra een poppetje met pensioen gaat, krijg je ook jouw Kobun-meeple (hier heb je er slechts 4 van) terug om weer andere personages in te huren.
Nadat je hebt gecasht of een personage hebt gerekruteerd verplaatst je jouw Oyakata over de markt. Door sandalen af te leggen, mag je extra stapjes zetten. Zo kun je racen om het bord om ervaring op te doen of gecalculeerd bepaalde kraampjes en personages bezoeken. Elk kraampje heeft een standaard-actie (bijvoorbeeld je vuurfiche verplaatsen op het vuurspoor, vis, tabak of pijpen kopen of grondstoffen kopen of verhandelen en zelfs gebouwen bouwen voor doorlopende bonussen tijdens het spel), maar op kraampjes kunnen ook personages liggen voor extra acties. Als je het personage van een andere speler gebruikt, levert dit voor die speler ervaring op. Hierdoor heb je een interessant dilemma: handelen met een goed personage en tegelijkertijd mijn tegenstander ondersteunen of toch kiezen om geen gebruik te maken van dit personage.
Nadat je jouw beurt hebt verricht, neem je jouw Ikizama-meeple terug in jouw voorraad en zodra alle Ikizama-meeples thuis zijn, begint een nieuwe maand. Na sommige maanden ontstaat er brand en fikken mogelijk gebouwen af of sterven personages indien de relevante spelers niet genoeg gevorderd zijn op het vuurspoor (wat ook de sterkte van hun brandweer aangeeft). Aan het einde van ieder seizoen krijgen personages (inclusief pensionarissen) salaris uitgekeerd, leveren bepaalde kramen harmoniebonussen op en moeten spelers voldoende rijst kunnen afleggen om hun personages te voeren en hongerdood te voorkomen. 12 maanden lang gaat dit door en tijdens de 13e ronde hebben spelers nog een mogelijkheid om met 1 kraam te handelen. De speler met de meeste Ik… wint Iki!
Conclusie
Zoals ik eerder al schreef druipt het thema van Iki af. De verschillende ambachtslieden vormen ene belangrijk onderdeel van het spel en elke kaart is een verwijzing naar iets uit de Edo-periode en elk spelonderdeel is bewust gekozen, waaronder ook de verschillende munten en handelswaren. De verschillende acties voelen daarom ook naast thematisch ook logisch. Elk van de ambachtslieden van Edo gebruikte namelijk diens eigen vakmanschap om het leven van de stedelingen (de spelers in de rol van een Oyakata) te ondersteunen, door verschillende personages in te huren zorg je niet alleen voor meer acties op het speelbord, maar bouw je ook een systeem en hopelijk aanzien op. In dit spel zijn er niet alleen ambachtslieden, maar ook straatverkopers, winkeliers en andere beroepen die uniek en zeer kenmerkend zijn en waren voor deze periode, waardoor jij je echt kan onderdompelen in d Japan tijdens de Edo-periode. Waan je bijvoorbeeld tussen de acteurs van het Kabuki-theater of laat je een kimono of handgemaakte paraplu aanmeten.
Van Iki druipt niet alleen het thema af, maar het spel is ook ondergedompeld in keuzes, mogelijkheden en dilemmas die voor een dynamische spelervaring zorgen. Spelers moeten goed plannen om de beurtvolgorde naar wens te krijgen, de hoeveelheid stappen die hun Oyakata zet en de personages die zij inhuren en hoe zij bepaalde acties en bonussen aan elkaar rijgen. De invloed op beurtvolgorde is overigens enorm belangrijk (misschien soms zelf iets te belangrijk) want als jij pas laat kan kiezen zijn er minder mogelijkheden. Alles is overigens goed in balans, want meer stapjes zetten betekent dat je pas later aan de beurt bent en kunnen andere spelers mogelijk interessante personages voor je neus wegkapen. Daarnaast is het spel prettig interactief door het inzetten van de acties van personages en het opdoen van ervaring als je personages van een tegenstander inzet. Een dynamisch en thematisch dat puik in elkaar steekt! Yoooo!
