Het is bijna Witte Donderdag, de dag voor Goede Vrijdag. Tijdens Goede Vrijdag herdenken christenen de kruisiging en de dood van Jezus Christus. Op Witte Donderdag herdenken de christenen twee verhalen namelijk de voetwassing / zalving van Jezus, maar tevens het Laatste Avondmaal. Het Laatste Avondmaal heeft een belangrijke invloed gehad op kunst, cultuur en media. Denk bijvoorbeeld aan het beroemde schilderij van Leonardo da Vinci. Ook in Ierusalem Anno Domini, een bordspel van Devir, staat het Laatste Avondmaal centraal samen met andere gebeurtenissen voorafgaand aan de kruisiging en wederopstanding van Jezus.
Discussie
Laat ik beginnen door aan te geven dat ik niet religieus ben. Ik ben ook geen historicus, antropoloog of religiewetenschapper, maar ik heb wel bijzonder veel interesse in cultuur, geschiedenis en verhalen, geloof en religie, maar ook legendes, mythes en sagen. Ik lees graag over allerlei soorten religies en in de westerse wereld wordt je vanzelf aardig blootgesteld aan verhalen uit het Oude en zeker ook het Nieuwe Testament, met als narratief hoogtepunt de Passie van Jezus: de verhalen in aanloop naar Pasen en de wederopstanding van Jezus tijdens Pasen.
Moderne religie en geloof in algemene zin is vaak een gevoelig onderwerp. Voor sommige mensen is geloof een centraal onderdeel van hun leven en/of identiteit. Anderen zijn huiverig voor alles wat met religie te maken heeft. Elke vorm van entertainment waarbij (moderne) religies centraal staan of het thema vormen, hebben het risico om controversieel te zijn of als beledigend te worden opgevat en dat werkt beide kanten op. Om meerdere redenen zullen er daarom ook mensen zijn die dit weigeren om een spel te spelen met een dergelijk thema. Op BGG las ik verschillende discussies waarin het onderwerp en thema van dit spel werden besproken en lieten voor en tegenstanders zich aan beide kanten van het spectrum horen. Sommige vonden het fijn om hun religie te uiten in spelvorm, anderen noemden het godslasterlijk en weer anderen willen überhaupt niks met het thema te maken hebben en sommigen zagen het gewoon als een spel.
Wat denk ik? Ik sta vrij neutraal tegenover het gebruik van het thema. Het verhaal zelf is een belangrijk onderdeel van de cultuur en geschiedenis van veel plekken op deze wereld. Ik had niet snel een bordspel verwacht met een dergelijk thema en daarom vond ik het interessant en trok het spel me vrijwel direct aan. Dit is overigens niet de eerste keer dat Devir mij dankzij het thema me wist te winnen voor een van hun complexere Euro-games. In 2022 verscheen namelijk het spel Lacrimosa over het leven van Mozart en diens laatste compositie. Van mij betreft dan ook pluspunten voor het gebruik van het thema. Ik moedig het alleen maar aan als er meer spullen worden gepubliceerd met een uniek thema met een historische inslag.
Achtergrond
Ierusalem Anno Domini speelt zich af in 33 n.Chr (of 30 afhankelijk van welke tijdlijn je aanhoudt…). Jezus van Nazareth komt naar Jerusalem om met zijn apostelen en volgelingen Pesach te vieren: een van de belangrijkste feesten in het jodendom waarmee het einde van de Joodse slavernij in Egypte wordt herdacht. Het is het begin van het Passie-verhaal dat het onderwerp is van verschillende evangelies en de inspiratie vormt voor vele klassieke muziekstukken (en zo is de cirkel met de andere genoemde Devir titel toch wel weer een beetje rond).
De Passie – of voor velen eigenlijk gewoon het Paasverhaal – is een verzameling van verschillende gebeurtenissen en verhalen die volgens de verschillende evangelies zouden hebben plaatsgevonden voor de dood en wederopstanding van Jezus. Jezus komt op Palmzondag aan in Jerusalem, bezoekt en reinigt een tempel van onzedelijkheden, geeft zijn laatste rede op de Olijfberg en op wat we nu kennen als Witte Donderdag wordt hij gezalfd en nuttigt hij in het bijzijn van zijn apostelen, gastheren en volgers zijn laatste avondmaal. Jezus voorspelt zijn dood en voorafgaand aan zijn dood zijn verraad door Judas Iskariot en dat een andere van zijn apostelen, Petrus, zou ontkennen dat hij Jezus zou kennen. Na zijn verraad wordt Jezus gearresteerd en berecht door de Sanhedrin en de Romeinse stadhouder Pontius Pilatus. Pilatus gaf volgens de evangeliën het volk tijdens Pesach de mogelijkheid om een crimineel amnestie te verlenen. In de stemming tussen Jezus en de moordenaar Barabbas, kiest het volk om Barabbas vrij te laten en Jezus wordt gekruisigd, gedood en op de derde dag na zijn onfortuinlijke doch voorspelde einde zou hij zijn herrezen uit de dood.
In het spel komen meerdere elementen van de Passie terug in het spelverloop. Spelers proberen tijdens Ierusalem Anno Domini volgelingen uit hun groep in de buurt van Jezus en zijn apostelen te plaatsen tijdens het Laatste Avondmaal om op deze manier de meeste punten te verzamelen. Volgelingen komen uit meerdere locaties af op het avondmaal met giften zoals brood en vis, maar ook diegene die niks te geven heeft (bijvoorbeeld stenen) is welkom. Het einde van het Laatste Avondmaal dreigt en daarna wordt Jezus, zoals wij inmiddels weten, gearresteerd en berecht. Dat laatste wordt weergeven door het Sanhedrin spoor op het speelbord die in verloop van het spel door spelers naar voren wordt gezet. Spelers gaan tevens handelen op de bruisende markt van Jerusalem om mogelijk meer volgelingen op pad te sturen en tevens luisteren ze naar de gelijkenissen die Jezus vertelde tijdens zijn rede om op die manier ook punten te verzamelen. Het feit dat spelers dichter bij Jezus proberen te staan kan dus vrij abstract, maar ook letterlijk worden genomen in dit spel.
Spelopzet
Spelers zetten het bord klaar en afhankelijk of ze met drie of vier spelers zijn, zijn er wat additionele stappen voor het spelverloop. AD kun je ook in je uppie spelen of met twee personen, maar deze spelvarianten zal ik verder niet behandelen in deze recensie.
Iedere speler krijgt een spelersbordje en onderdelen in diens gekozen kleur. Spelers krijgen allemaal een aantal volgelingen (meeples), afhankelijk van de speelvolgorde wat geld en overwinningspunten, een setje met gunsten, wat goederen een stapeltje met kaarten om hun startdeck mee te vormen. Op het centrale speelbord worden de gelijkenistegels geplaatst, volgelingen op de aangeven plekken, Mahane (markt) kaarten op de markt, 33 A.D. kaarten op de relevante stapel naast het gunstspoor en goederen op de aangeven plekken. In het midden van het centrale speelbord is het Laatste Avondmaal afgebeeld. In het midden wordt Jezus geplaatst en naast de het maal staan de verschillende apostelen die later pas hun plek aan het maal innemen.
Spelverloop
Tijdens het spel proberen spelers hun volgelingen er op uit te sturen en plaats te laten nemen aan het Laatste Avondmaal. Afhankelijk van de locatie aan het maal ontvangen ze punten. Er wordt namelijk gekeken wat de afstand tot de apostelen en Jezus is en afhankelijk van de positie ontvangen spelers aan het einde van het spel dan ook de punten die bij de apostel of Jezus hoort.
Tijdens een beurt speelt een speler een kaart op diens spelersbordje, bezoekt een speler indien mogelijk een apostel, koopt de speler indien gewenst een kaart van de markt en zorgt de speler dat die vijf kaarten op hand heeft.
Door een kaart te spelen kun je locaties activeren en specifieke acties ondernemen. Belangrijk is dat er drie plekken op een spelersbordje zijn om kaarten te spelen en je kan kaarten boven op elkaar spelen. De volgorde van kaarten is essentieel om apostelen te kunnen bezoeken. Kaarten kopen of verkrijgen, zorgt er voor dat je sterkere kaarten met meer andere soorten acties in kunt zetten.
Op elke kaart staat een locatie en allereerst voer je de actie van die locatie uit. Je kan de markt bezoeken om goederen te handelen of een kaart te kopen voor een gereduceerd tarief. In de woestijn, berg of het meer kun je grondstoffen ontvangen afhankelijk van de hoeveelheid van je volgelingen op deze locatie. Door de tempel te bezoeken kun je volgelingen naar de woestijn, de berg of het meer sturen door afhankelijk van de locatie een hoeveelheid geld af te leggen.
Naast een locatie staat op de kaarten ook één of meerdere acties afgebeeld. Spelers kunnen gelijkenistegels verzamelen voor punten, volgelingen op locaties naar het Laatste Avondmaal sturen door grondstoffen te betalen, volgelingen naar locaties sturen, volgelingen bij het maal van positie laten wisselen, geld of grondstoffen ontvangen, de volgorde van kaarten op je spelersbordje wisselen of Sanhedrin pion te verplaatsen over het spoor.
Als spelers kaarten in de juiste volgorde op hun bordje hebben liggen, kunnen ze een apostel bezoeken en deze vervolgens plaats laten nemen aan het Laatste Avondmaal. Spelers ontvangen de punten die hiervoor op hun kaarten staan afgebeeld plus de bonusactie die bij de apostel hoort. Geheel in thema levert Judas geld, maar ook minpunten op. Tijdens het spel kunnen spelers elkaar met een specifieke actie gunsten geven. Dit levert fiches met locaties op die spelers kunnen inzetten om apostelen te bezoeken. Gunsten geven levert uiteraard ook punten op en zorgt voor extra actie en dynamiek in het spelverloop.
Conclusie
Ierusalem Anno Domini bevat een bijzonder thema en geweldige productiekwaliteit en vormgeving die het thema duidelijk ondersteunen. Het spelverloop zelf is complex, strategisch en dynamisch, maar zit niet perse vastgebonden aan het thema. Deelnemen aan het Laatste Avondmaal voelt hierdoor wellicht enigszins abstract, maar dat kun je over het thema van veel andere spellen ook stellen. Het thema is gedurfd en voegt wat mij betreft zeker iets toe aan het spelverloop.
Het spelmechanisme waarbij de kaarten worden gebruikt voor de te nemen acties, maar ook voor de volgorde om apostelen te bezoeken, voelt vernieuwend en levert een soms breinbrekende strategische puzzel op naast interessante dilemma’s over de keuze van de inzet en timing kaarten.
