Het is 5 december 1791. De tegenwoordig beroemde componist Wolfgang Amadeus Mozart overlijdt na een lang ziektebed. Tijdens dit ziektebed (en uiteindelijk sterfbed) werkt Mozart aan een requiem (muziek voor een dodenmis). Het laatste wat Mozart naar zeggen heeft geschreven voor zijn onfortuinlijke en vroege dood was het Lacrimosa in de sequentia, een gedeelte van het requiem. Het volledige requiem en ook de biografie over Mozart dient geschreven te worden en Mozart’s weduwe huurt de spelers in om haar te helpen met deze taak. Eindigt het spel in een ode of lofzang aan Mozart of eerder in een lament?
Thema en doel
In het spel worden de spelers – iedere speler neemt de rol aan van een geldschieter en patroon van Mozart – een opdracht toevertrouwd door Wolgang’s vrouw Constanze Mozart (meisjesnaam: Weber). Constanze vraagt aan de spelers om te vertellen over Mozart voor de biografie over haar man. Tegelijkertijd zullen spelers haar helpen om componisten in te huren om het laatste muziekstuk van haar man te voltooien. Spelers gaan herinneringen (ervaringen en verhalen) op doen, muziekstukken aanschaffen, uit laten voeren en verkopen, de reizen van Mozart herbeleven en aan het laatste stukje werken.
Lacrimosa, het spel, is dus ook eigenlijk opgedeeld in twee thematische aktes: het leven van Mozart (het navertellen van herinneringen aan de componist) en het postuum voltooien van zijn requiem. Het spelbord en de verschillende acties die spelers zullen verrichten en ondernemen zijn dan ook verbonden aan deze twee tijdperken die tijdens het spel vloeiend dooreenweven elkaar afwisselen als verschillende bewegingen in een muziekstuk. Ook de puntentelling is grotendeels gebaseerd op deze twee aktes: spelers ontvangen namelijk aan het einde van het spel punten voor de verschillende opussen van Mozart waarvoor zij de opdracht hebben gegeven en tevens hun bijdrage aan het requiem.
Herinneringen aan Mozart
Wolfgang Amadeus Mozart. Componist. Toetsenist. Violist. Dirigent. Chocoladebal. Voormalig wonderkind. Mozart wordt op 27 januari 1756 geboren te Salzburg en wordt gedoopt als Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart – al zou hij zich later, op vermoedelijk eigen initiatief, Wolfgang Amadeus Mozart gaan noemen en ook beter bekend worden onder die naam. Mozart’s vader, Leopold, was een Duitse componist en muziektheoreticus en Wolfgang kreeg muziek dan ook met de paplepel ingegoten. Ondanks dat Mozart op jonge leeftijd sterft, geniet hij een relatief lange professionele carrière en zijn er vele herinneringen aan en verhalen over Mozart. De herinneringen en verhalen worden in het spel vertegenwoordig door herinneringen (kaarten) die spelers tijdens het spel kunnen gebruiken om acties te verrichten en verhaalpunten te verwerven. Deze verhaalpunten (Mozart’s talent, reizen en composities) gebruiken spelers tijdens het spel als soort van betaalmiddel om acties te verrichten.
Mozart’s werken
Niet alleen zijn vader had invloed op de vroege muzikale vorming van Wolfgang, maar ook zijn oudere zus Maria Anna “Nannerl” Mozart was van grote invloed. Als Nannerl zeven jaar is, krijgt ze voor het eerst muziekles terwijl haar jongere broertje (toen pas drie jaar oud) met aanzienlijk veel aandacht toekijkt. Wolfgang kruipt ook achter de klavier en raakt al spelenderwijs gevoelige noten. Zijn muziekles begint als hij vier jaar oud is en zijn vader ontdekt al vroeg het talent van zijn kinderen. Aan het begin van het spel krijgt ieder speler een opus-kaart met een muziekstuk waarbij Mozart was beïnvloedt door zijn grote zus. Tijdens het spel kunnen spelers meerdere muziekstukken verwerven, maar deze ook laten uitvoeren of zelfs verkopen om dukaten en andere vormen van financiering te verwerven.
Honderden composities en werken heeft Mozart voortgebracht. Opera’s, symfonieën, solostukken en kamermuziek met verschillende themas en stijlen. Mozart schreef onder meer de rondo alla Turka, een mars met invloeden van de Turkse muziek die onderdeel vormt van zijn 11e piano sonata. Met eine kleine nachtmusik componeerde hij een kleine serenade voor veel soorten strijkers. Bekende opera’s zijn onder meer de vrolijke Die Zauberflöte met de gekke vogelvanger Papageno die een mal vormt voor de ‘comic relief’: een komisch bijpersonage voor een luchtige onderbreking in contrast schrijft hij ook de zwaarmoedige opera Don Giovanni. De verschillende stukken zijn in het spel onderverdeeld in religieuze/geestelijke muziekstukken, symfonieën, opera’s en kamermuziek en door bepaalde collecties samen te stellen, kunnen spelers punten verdienen. In totaal schreef Mozart waarschijnlijk meer dan 600 stukken. Ondanks de vele werken, zat Mozart vaak in armoede, onder meer vanwege het gat in zijn hand.
De reizen en levensloop van Mozart
Al op jonge leeftijd neemt Leopold zijn kinderen op sleeptouw naar verschillende steden om hun muzikale talenten tentoon te stellen. Op het speelbord zijn verschillende steden afgebeeld waar Mozart tijdens zijn leven is geweest. Wist je dat Mozart zelfs in Haarlem is geweest? In 1766 speelde die toen tienjarige Mozart een uurtje op het Müllerorgel in de Grote- of St.Bavokerk. De verschillende steden, en met name vorstelijke hoven, staan in het spel symbool voor verschillende belevenissen in het leven van Mozart en leveren punten en andere bonussen op tijdens het spel als een speler deze plekken bezoekt.
Van Mozart weten we het verdere verloop zijn leven: een langlopende en veelbesproken carrière in de muziek, honderden composities en een mysterieus einde. Als Mozart vijf is, kan hij muzieknoten lezen en schrijven. Op zijn zesde componeert hij zijn eerste muziekstuk. Op zijn 35ste sterft hij terwijl hij werkt aan zijn requiem. Zijn zus? Nannerl, ondanks haar wellicht net zo grote talent, had het grote nadeel dat ze een vrouw was in een tijd die nog lastige was voor vrouwen. In de tijdsgeest was ze namelijk slechts geschikt voor het huwelijk en toen ze een leeftijd had bereikt waarop ze zich kon verloven, werd haar niet meer toegestaan om haar talenten in het openbaar te laten zien.
Het is 5 december 1791. Op 35-jarige leeftijd overlijdt Mozart. Hij is druk in de weer met schrijven aan zijn requiem. De schijn dat het muziekstuk was voltooid, ondanks de dood van Mozart, moest opgehouden worden. Constanze gaf daarom, net als in dit spel, de opdracht aan verschillende componisten om het werk af te maken. In eerste instantie zou Joseph von Eybler hebben meegeschreven en vervolgens zou Franz Xaver Süssmayr de compositie hebben afgeschreven. Er zijn theorieën dat meerdere componisten hebben meegeschreven en dat Mozart zelfs instructies zou hebben achtergelaten om de compositie te voltooien. In het spel gaan spelers ook hulp van verschillende componisten inschakelen (ieder spel slechts twee) die verschillende partijen zullen bijdragen aan de verschillende bewegingen van het requiem. De dood van Mozart en ook de compositie van het requiem zijn mysterieus van aard. Het requiem, een muziekstuk geschreven voor een dodenmis (uitvaart of gedenkenis), zou mogelijk zelfs via een tussenpersoon in opdracht zijn gegeven. Verschillende theaterstukken, biografieën en ook de film Amadeus hebben een bijdrage geleverd aan het ontstaan van deze mysteries en complotten rondom de dood van Mozart en diens laatste werk. Er was zelfs een gerucht dat Mozart het idee zou hebben gehad dat hij dit stuk voor zijn eigen uitvaart aan het schrijven was.
Mozart en spellen
Mozart had naast muziek ook ander tijdverdrijf. Mozart hield namelijk zelf ook wel van een spelletje. De film Amadeus – waarbij de filmmakers wat creatieve vrijheid hebben toegepast op het verhaal van Mozart en zijn relatie met de componist Salieri – wordt Mozart afgebeeld als een speelse en lacherige kwajongen en speelt hij een variant biljart/pool. Toen Mozart Milaan bezocht schreef hij in een brief aan het thuisfront over het kaartspel Mercante dat hij daar leerde. Hij kocht de bijbehorende kaarten een leerde het ook aan anderen. Ook in andere brieven en geschriften van en over Mozart wordt naar spellen en het spelen daarvan verwezen. Mozart was een (bord)speler! Dat niet alleen: Mozart zou zelfs een spel hebben uitgevonden waarbij je muziekstukken kon componeren met het hulp van dobbelstenen. Zou dat de meer dan 600 composities verklaren? Hoe zou Mozart het spel Lacrimosa hebben gevonden?
Spelopzet
Voor spelers beginnen met hun acties te dirigeren, dienen ze eerst hun instrumenten te stemmen. Het speelbord wordt in het midden van de tafel geplaatst. De verschillende kaarten (herinneringen en opussen) worden verdeeld over de vijf periodes en per periode worden deze kaarten geschud. Met de kaarten wordt vervolgens, in aflopende volgorde, een trekstapel gevormd samen met een tegel van iedere periode. Er worden voor de eerste periode kaarten opgedraaid en tevens worden op de steden en de hoven op het spelbord bijpassende tegels geplaatst. Spelers kiezen een tweetal componisten die zij onder de bladmuziek van het requiem plaatsen. Iedere speler krijgt tevens een spelersbordje, verschillende onderdelen in diens kleur en een stapeltje herinneringskaarten om mee te beginnen en een opuskaart. Spelers schudden hun herinneringskaarten en nemen er 4 op hand.
Spelverloop
Lacrimosa wordt gespeeld in vijf periodes die ieder bestaan uit vier rondes. Elke ronde komt iedere speler aan de beurt. Tijdens een beurt speelt een speler twee kaarten. Een kaart wordt gespeeld voor de actie (de ervaring) en wordt bovenin het spelersbord geplaatst en de andere kaart wordt gespeeld voor verhaalpunten die een speler aan het einde van de ronde verdient (het verhaal). Die laatste kaart wordt onderin het spelersbordje geplaatst.
Die speler die aan de beurt is voert vervolgens de acties en bonussen op diens gespeelde ervaring uit. Een groot deel van het spelverloop (of in ieder geval de beleving en thematische toepassing van de acties) hebben we hierboven al omschreven. Spelers kunnen namelijk als hun acties mogelijk 1. nieuwe herinneringen kopen, 2. opussen kopen, 3. opussen uitvoeren of verkopen, 4. reizen door Europa of 5. aan het requiem schrijven.
Als spelers herinneringen of opussen kopen hebben ze keuze uit de desbetreffende kaarten die boven op het speelbord liggen. De verschillende kaarten worden zo geplaatst dat het duidelijk is wat voor een soort kaarten dit betreffen en wat de kosten van de kaart zijn. Spelers dienen dukaten en relevante verhaalpunten te betalen om kaarten te kopen. Opussen worden open voor de koper geplaatst en aangekochte herinneringen vervangen de kaart die deze beurt als verhaal is gespeeld, hierdoor heeft een speler altijd dezelfde hoeveelheid herinneringskaarten.
Als een opus kaart wordt uitgevoerd of verkocht levert dat de aangegeven bonussen op. Uitvoeren kan je 1 keer per ronde doen, maar een kaart kun je slechts een enkele keer verkopen en een verkochte kaart ben je dan ook de rest van het spel kwijt. Opussen tellen mogelijk mee voor punten aan het einde van het spel, dus denk goed na voor je besluit te verkopen.
Als een speler de reisactie gebruikt, kan deze speler Mozart verplaatsten. Je kan Mozart zover verplaatsen als je wilt, maar je moet wel de gevraagde tol betalen. Door te reizen naar een stad kun je een eenmalige belevenis kopen die punten of andere bonussen oplevert. Door naar een hof te verplaatsen, kun je een tegel verdienen waarmee je aan het einde van het spel punten kunt verdienen voor verzamelde opuskaarten en bijdrages aan het requiem.
Het schrijven aan het requiem is wellicht het meest omvangrijke element. Iedere speler heeft verschillende instrumenten. Als een speler deze actie verricht, moet die een instrument op de juiste plek op de partituur plaatsen en aangeven met het instrument welke componist wordt ingehuurd. Spelers betalen de kosten van de componist en ontvangen een tegel die mogelijk ook weer (doorlopende) bonussen oplevert. Aan het einde van het spel wordt er gekeken per beweging welke componist de meeste heeft bijgedragen en spelers krijgen op basis van hun steun aan deze componisten punten. De populairdere componist levert meer punten op, maar wordt tevens iedere keer duurder, dus spelers moeten goed bepalen welke componist zij inhuren.
Aan het einde van een ronde vervallen alle ongebruikte verhaalpunten op het spelersbordje en ontvangen spelers nieuwe verhaalpunten, punten en bonussen op basis van de gespeelde kaarten en hun financieringsniveau. Ze nemen alle kaarten terug en schudden ze. De kaarten en tegel voor een nieuwe periode wordt op het bord geplaatst, tegels van steden en hoven worden mogelijk omgedraaid en spelers zijn klaar voor de volgende ronde.
Oordeel
Lacrimosa is een geweldig thematisch en strategisch spel. Het is absoluut geen kakofonie aan verschillende spelelementen die samen zijn geraapt waar het thema Mozart op is geplakt. Het spel is elegant en intuïtief en heeft een heerlijk en duidelijk spelverloop dat is ingegeven door het thema. Het thema spat van het spel af en je merkt dat de makers van het spel hun huiswerk hebben gedaan. Overigens is het spel vooral geïnspireerd op het leven van Mozart en minder op muziektheorie.
Het spelverloop is duidelijk, maar het spel is vanwege de strategische component complex. Het spel is dus niet complex vanwege een grote hoeveelheid regels, maar vanwege de grote variatie aan verschillende keuzes en vrijheid van spelers. Iedere beurt staan spelers voor keuze: welke herinnering speel ik als ervaring en welke als verhaal? Een simpele handeling met veel potentiële uitkomsten.
De puntentelling van het spel voelt strak en overzichtelijk, waardoor de balans tussen spelers en de verschillende acties duidelijk aanwezig is. Doordat spelers gezamenlijk Mozart over het bord bewegen, keuze hebben uit een gezamenlijke markt aan kaarten en samen componisten inhuren om de puntentelling te beïnvloeden is Lacrimosa ook op semi-indirecte wijze zeer interactief.
Heb jij behoefte aan een strategisch spel met sterk en onderscheidend thema en interessante gameplay? Schrijf dan mee aan het requiem en waan je een ware Mozart!
