Soldaat van Oranje van Paul Verhoeven (en tevens een musical die al vele jaren langer duurt dan het verhaal waar het op gebaseerd is) ken je wel. Een verhaal over verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er zijn veel vormen van verzet. Denk aan knokploegen, koeriers, onderduikplaatsen, illegale pers, vervalsen van persoonsgegevens, stelen van voedsel of gewoonweg moraal verhogen van met inspirerende leuzen: Oranje Zal Overwinnen!
Achtergrond
Mijn favoriete vakken op de middelbare school waren maatschappijleer, aardrijkskunde en geschiedenis. Het belang van deze vakken moet je niet onderschatten; vooral van de geschiedenis kan de mens een hoop leren over vandaag én de toekomst. Ik denk graag dat ik ben opgegroeid in een tijd van vrede en vrijheid, maar zaken zoals oorlog, onderdrukking, geopolitieke spanningen en racisme komen nog altijd voor in onze wereld.
Naast mijn interesse voor geschiedenis op school en daarbuiten, ben ik ook opgegroeid met de verhalen van mijn grootouders en overgrootouders over hun ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit betrof onder andere kleinschalige persoonlijke verhalen. Zo waren mijn opa en oma smoorverliefd en probeerde ze elkaar ondanks de spanningen risico’s’ en avondklokken en samenscholingsverboden elkaar op te zoeken. Vanwege haar ‘Joodse overkomen’ werd mijn oma ook lastiggevallen. Een verhaal wat mij met name goed is bijgebleven is het bieden van een onderduikadres aan Joden om deze te beschermen tegen de Duitse bezetters en diens collaborateurs. Je zou het verzetsactie kunnen noemen. De verzetsverhalen vanuit de oorlog blijven mij überhaupt goed bij. Principiële of onbaatzuchtige daden door verzetshelden met een onmisbare impact op de vrijheid, maar met mogelijke meedogenloze consequenties indien deze helden betrapt zouden worden. Of het nu verspreiden van nieuwsbrieven was, geheime informatie ontfutselen en doorspelen om de bezetter een hak te zetten of het helpen van vele (mogelijke) slachtoffers van de oorlog.
Vaker hoor ik geluiden dat het (collectieve) besef van de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog aan het wegebben is. Ook worden er zorgen geuit dat er sprake zou zijn van een toename van het bagataliseren of ontkennen van de holocaust. Educatie speelt een belangrijk rol bij historisch besef en er zijn gelukkig meerdere manieren om iemand te onderwijzen in geschiedenis.
Zo kun je ook spelenderwijs leren en Nederlands Verzet; Oranje Zal Overwinnen! is een geweldige educatieve prestatie. Is het dan een educatief spel? Nee, niet per se. Het is een coöperatief spel waar spelers de rol aannemen van verschillende verzetsstrijders uit Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Het spel biedt verschillende scenario’s met verschillende uitdagingen waardoor spelers zich op zeer thematische wijze kunnen onderdompelen in de geschiedenis. OZO is een heus eerbetoon aan het Nederlandse verzet met veel respect voor het thema en de geschiedenis. De educatie gaat dan vanzelf.
Ieder scenario in het spel heeft een eigen opzet en unieke regels, waaronder een specifieke winconditie om het scenario succesvol af te sluiten. Als onze verzetslieden hun alibi of collectieve moraal kwijt zijn of de bezetter is te sterk geworden (de stapel met de relevante kaarten is op en een x-aantal ronden is afgelopen) dan is het spel verloren.
Spelopzet
Aan het begin van het spel kiezen spelers een scenario om te spelen. Ik zal hier niet teveel in detail treden, mede om spoilers te vermijden, maar ieder scenario heeft wat bijkomstige of afwijkende regels om het spel op te zetten.
Spelers leggen het bord klaar, leggen de verschillende locaties klaar zoals op het scenario aangeven, kiezen een moeilijkheidsgraad en plaatsen op basis daarvan een aantal politieagenten en soldaten op het bord, plaatsen markers om moraal en veiligheid van de locaties aan te geven en schudden alle kaarten om deze vervolgens op de juiste plekken op het bord te plaatsen.
Iedere speler krijgt een spelersbordje en een meeple in de gekozen kleur en iedere speler kiest een verzetsheld. Elk karakter is gebaseerd op een echte verzetsheld en de geschiedenis van deze karakters wordt beknopt weergegeven op hun karakterkaarten. Elke held heeft drie unieke actiekaarten en, samen met de verwerking van het thema en de geschiedenis in de gameplay, vormen deze karakterkaarten het hart van Oranje Zal Overwinnen. Ieder personage heeft namelijk een unieke eigenschappen en levert hierdoor een unieke bijdrage aan het gezamenlijke spelverloop.
Spelverloop
Iedere ronde bestaat uit een dagperiode en een nachtperiode. De dagperiode bestaat uit een startfase en een actiefase. Tijdens de startfase neemt de actieve speler een kaart van de bezettersstapel en neemt deze samen met diens karakterkaarten op hand. Tijdens de actiefase gebruikt de actieve speler hun karakterkaarten om acties te verrichten en daarna wikkelen ze de getrokken bezetterkaart af. Spelers kunnen verschillende standaardacties ondernemen dankzij actiepunten. Zo kunnen ze hun karakter over het bord verplaatsen, acties verrichten van de locatie waar ze aanwezig zijn, informatie verkrijgen en meer. Op de karakterkaarten staat aangeven of spelers een standaardactie met een actiepunt kunnen verrichten en / of ze ook nog een bijzondere actie zoals op de kaart staan beschreven kunnen verrichten. Met acties gaan spelers bijvoorbeeld hulpmiddelen, moraal, veiligheid en andere dingen verzamelen en specifieke acties verrichten om zo de doelen van het scenario te behalen. Afhankelijk van het moraal van spelers hebben ze een aantal moraalactiefiches (ook actiepunten) waarmee ze op ieder moment een actie kunnen verrichten.
Elke keer als een speler verplaatst en langs een soldaat of een politieagent komt, moet er een Halt! kaart worden getrokken en voorgelezen. Op elke kaart staat een gebeurtenis en wordt er een keuze gegeven. De actieve speler maakt vervolgens de keuze. Elke keuze heeft een uitkomst en een weerslag op het spel. De keuzes die worden geboden zijn vaak dilemma’s en bevinden zich in een grijs gebied. Ga je iemand helpen of probeer je risico te mijden om zo jezelf en ‘the greater good’ te beschermen? Deze kaarten bieden een thematische en interessante variatie in het spelverloop. Vaak heeft deze kaart tot gevolg dat de bewaking van de routes intensievere wordt, moraal en veiligheid daalt en de alibi van het betreffende karakter lager wordt. Met identeitsbewijzen kunnen spelers ongeschonden door een bewaakte route verplaatsen en met een ticket kunnen spelers een langere en veilige reis afleggen.
Nadat spelers de acties hebben ondernemen begint de nachtperiode. Tijdens deze periode is er een gevarenfase. De locaties waar spelers zich bevinden worden verdachter en de veiligheid daalt. De veiligheid van een locatie daalt op basis van het alibi van een karakter en de hoeveelheid hulpmiddelen die dit karakter met zich meedraagt. Mocht de veiligheid van een locatie lager dan 1 zijn, dan vindt er een huiszoeking plaats met alle nare gevolgen van dien. Na de gevarenfase gaan de soldaten en politie patrouilleren.
Oordeel
Laat ik gelijk met de deur in huis vallen. Ik vind Nederlands Verzet: Oranje Zal Overwinnen! een van de beste coöperatieve spellen die ik in tijden heb gespeeld. Dit is een voor een groot deel te danken om de briljante implementatie van het thema. Het thema druipt letterlijk van het spelverloop en de verschillende spelelementen af. Je zou bijna denken dat het spel is bedacht door een historicus. Dat is overigens ook het geval. Er zitten allerlei verschillende historische aspecten verwerkt in het spel, waardoor de spelers zich echt een onderdeel van het verzet zullen wanen.
Er zijn een aantal scenario’s, maar dat betekent overigens niet dat je na het spelen van deze scenario’s bent uitgekeken op het spel. De Halt!-kaarten en de verschillende karakterkaarten maken het spel gevarieerd en verhalend. Spelers beleven door de combinatie van deze elementen hun eigen verzetsverhaal. De verschillende scenario’s maken het spel complexer en uitdagender.
Overigens kan het spel onverbiddelijk zijn, maar oorlog is nu eenmaal onverbiddelijk. Een vervelende dobbelworp of een onverwachte patrouille of Halt!-kaart kunnen je plannen flink dwarsbomen, maar deze onverwachte elementen zijn noodzakelijk om te verzekeren dat het spel geen voorspelbare puzzel wordt. Doordat spelers unieke karakterkaarten hebben, hun bezetterkaarten niet aan andere spelers mogen laten zien en door de Halt!-kaarten, moeten spelers hun eigen keuzes maken waardoor er niet een enkele speler de controle over het spel kan nemen. Dat is iets wat bij andere coöperatieve spellen vaak wel een risico is.
Oranje Zal Overwinnen is een eerbetoon aan het verzet, educatief maar bovenal een sterk thematisch en vermakelijk spel.
